Tegen de Romantiek
In de tien cultuurkritische beschouwingen van theoloog, atheïst en journalist Ralf Bodelier passeert heel wat de revue: de goedgevigheid na de tsunami, de blinde vlek van het Westen voor de duistere porno-industrie, de dreiging van het groene radicalisme, de verloedering van het onderwijs (met dank aan de PvdA), de Tweede Wereldoorlog als seculiere religie, de ziel van Europa en het cynisme van het anti-Amerikanisme. De van-dik-hout-zaagt-men-planken-stijl doet soms wat fortuynistisch aan. Toch valt Bodelier niet makkelijk onder te brengen in een links-rechts-schema: hij kritiseert “de politiek-correcte desinteresse voor de achterstand van en criminaliteit onder allochtonen”, maar verwerpt tevens het benepen nationalisme van “gevaarlijke politici als Nawijn, Eerdmans en Wilders”. Hij verzet zich tegen links cultuurrelativisme en rechts monoculturalisme.
Origineel is dat de auteur al zijn onderwerpen vanuit een centraal perspectief met elkaar verbindt: hij ziet de cultus van ‘het gevoel’ als dé dominante trek van de huidige Nederlandse cultuur. Zo legt hij een verband bloot tussen links gemeenschapsdenken en rechts populisme. Beide steunen op eenzelfde onderliggende ideologie: de Romantiek. De Romantiek staat voor de zoektocht naar authentiek leven, voor overzichtelijke gemeenschappen, voor rebellie én idyllische rust, voor ongerepte natuur, mystiek en geloof, onderwijs dat aansluit bij de ervaring, sympathie voor alles wat jong en spontaan is, primitief en onvolgroeid.
Dat alles is voor Bodelier verdacht, want achter die romantische hang naar het eenvoudige schuilt geringschatting voor regels, kennis van zaken, wetenschap, eruditie, terughoudende reflectie. De onmiddellijkheid van het gevoel wordt de maat der dingen. Wat iemand voelt, verdient respect, ook al berust het op verkeerde informatie of foute inschattingen. Het verdient respect niet omdat daar reden toe is, maar juist omdat iedere reden ontbreekt en het recht uit het hart komt.
De Romantiek verbindt Geert Mak met Osama bin Laden, militante anti-globalisten met steile katholieken, radicale milieuactivisten met fascisten. Zij allen keren zich af van het verlichtingsdenken met zijn nadruk op vrijheid, individualiteit en redelijkheid, met zijn durf om zekerheden ter discussie te stellen.
Achter het romantische ideaal schuilt angst, angst voor de grote wereld, voor zelfstandigheid, voor verlies van vaste grond. Tegen die angst moeten we ons keren, tegen het cynisme en doemdenken dat eruit voortvloeit. Optimisme is een morele opdracht. Nederland is een paradijs in vergelijking met de niet-westerse wereld. Dat schept verplichtingen. Na de aanslagen van 11 september was er één groep mensen die niet doodsbang waren; zij die iets konden doen. Bodelier betoogt helder, is belezen en verbindt zijn filosofisch denkschema met feiten en actuele informatie. Kortom: een boeiend en prikkelend boek.
Ralf Bodelier, Tegen de angst. Optimisme als opdracht voor de 21e eeuw, Inmerc, 232 blz., € 17,95.
Uit: Volzin, 7 oktober 2005