Iran is een van de islamitische landen waar shariawetgeving op nationaal niveau wordt toegepast. Op zware misdrijven staat de doodstraf. Dat gaat in Iran als volgt: De ter dood veroordeelde wordt met een touw om de nek door een hijskraan omhoog getrokken. “De geëxecuteerde is daardoor beter te zien voor belangstellenden en het lijden duurt langer dan bij een ‘gewone’, snelle ophanging”, zo meldden kranten vorig najaar toen op één dag het recordaantal van 21 criminelen op deze wijze werd geëxecuteerd.

Weerstand
Het zal duidelijk zijn dat de anglicaanse aartsbisschop Rowan Williams dat niet bedoelde toen hij twee weken geleden voorstelde om bepaalde delen van de sharia ook in Groot-Brittannië in te voeren om zo de integratie van moslims in de samenleving te bevorderen (zie ook p. 6). Toch is het niet verwonderlijk dat zijn oproep op veel weerstand stuitte. Alleen al het woord sharia functioneert nu eenmaal voor het westerse begrip als een rode lap. En niet geheel ten onrechte. Waren in de traditionele islam lijfstraffen met strenge regels omgeven, waardoor dergelijke straffen zelden ten uitvoer konden worden gebracht, tegenwoordig ligt dat anders. Veel islamitische regiems hebben in de laatste dertig jaar de ‘harde’ sharia om politieke redenen ingevoerd en veelvuldig in praktijk gebracht.

‘Reëel bestand islamisme’
Het staat buiten kijf dat de oproep van de aartsbisschop voortkomt uit een oprechte zorg over een groeiende tweedeling in de Britse samenleving en zijn inzet valt dan ook zonder meer te respecteren. De vraag blijft wel of die inzet ook effectief is. Net als Doekle Terpstra in Nederland kiest Williams voor een frontale oppositie tegenover de ‘Wilders-achtigen’. Daarmee loopt hij het risico de polarisatie die hij wenst te voorkomen juist te bevorderen. De basisfout van goedwillenden als Williams en Terpstra is dat zij de verontwaardiging over het ‘reëel bestaande islamisme’ onvoldoende serieus nemen. Ieder pleidooi voor meer begrip voor moslims zal onproductief blijven, en alleen de reeds begripvollen bereiken, zolang de rationaliteit van die verontwaardiging niet wordt erkend. De weerstand tegen het begrip sharia is niet alléén maar het gevolg van foutieve associaties en mythische overdrijving, zoals Williams suggereert.

Eén pot nat
Daarbij komt dat multiculturalisten als Williams graag in ‘symmetrische grootheden’ denken: zoals de islam haar goede en slechte kanten heeft, zo heeft het christendom die ook. Zoals er best wat op de sharia valt af te dingen, zo is er ook op de westerse liberale rechtstaat wel wat aan te merken. De Koran heeft haar moeilijke passages, de Bijbel heeft die evenzeer. Het probleem van dit soort symmetrisme is dat alles één pot nat wordt. “De vogels die vliegen van Oost naar West-Berlijn, omdat ze soms in het Oosten en soms ook in het Westen willen zijn”, aldus een songtekst van het Klein Orkest begin jaren tachtig, suggererend dat aan weerszijde van de Berlijnse muur vergelijkbare werkelijkheden bestonden. Alle religies hebben hun schaduwkanten. Maar de moeilijke waarheid is dat sommige religies op sommige momenten in de geschiedenis nu eenmaal een grotere schaduw verspreiden dan andere.

Eén wet
Maar wat is nu eigenlijk de portee van hetgeen de aartsbisschop concreet voorstelde? De Britten moeten, aldus Williams, erkennen dat sommige landgenoten geen band hebben met het Britse rechtssysteem. Aanvaarding van delen van de islamitische wetgeving op gebied van het familierecht zou hun maatschappelijke betrokkenheid kunnen vergroten. Helaas is ook de inhoudelijke kant van Williams interventie weinig gelukkig. Het lijkt erop dat hij met zijn voorstel morrelt aan de grondslag van de westerse democratie, die nu juist inhoudt dat er maar één wet is die in gelijke mate voor allen geldt. Onder druk van de storm aan kritiek heeft Williams zijn standpunt afgezwakt. Hij heeft nooit een islamitische wetgeving parallel aan de Britse willen bepleiten. Het gaat erom, zo lichtte een woordvoerder toe, de kwestie aan te snijden hoe om te gaan met religieuze rechten in de context van een seculiere maatschappij.

Stormvrije zone
Maar wat bedoelde de bisschop dan met zijn uitspraak dat moslims niet gedwongen moeten worden tot een keuze tussen loyaliteit aan hun cultuur en aan de staat? Plaatst hij hier cultuur, lees religie, en staat niet als twee gelijkwaardige grootheden naast elkaar? Probeert hij zo niet een vrije ruimte te creëren voor gelovigen waar de macht van de staat hen niet bereiken kan? Het is echter een misvatting te denken dat gelovigen gebaat zouden zijn bij een dergelijke stormvrije zone. Belangen en vrijheden van groepen en individuen kunnen nu eenmaal botsen. Iedereen, gelovig of niet, heeft belang bij een onafhankelijk hoogste gezag.

Universele waarden
Iets anders zou het zijn als Williams bedoelt dat wetgeving in ontwikkeling is en beïnvloed wordt door de veranderingen in de samenleving. Als die samenleving door moslims bevolkt wordt, dan is het terecht dat hun geloof invloed heeft op de wetgeving. Het gaat niet aan te beweren dat het Britse recht gebaseerd dient te zijn op Britse waarden. Uiteindelijk dient ieder recht gebaseerd te zijn op de universele waarde van humaniteit. En omdat niemand patent heeft op wat dat concreet inhoudt, is de democratie uitgevonden. Langs die weg kunnen ook gelovigen hun invloed doen gelden.

Uit: Volzin, 22 februari 2008