Gianni Vattimo

Zwakke denken schept ruimte voor nieuw geloof

Onze tijd is helemaal niet van God los, in zekere zin is hij juist heel christelijk. Dat is de originele stelling van de Italiaanse filosoof Gianni Vattimo. Zijn stelling is opmerkelijk omdat hij niet bedoelt te zeggen dat we ‘best nog wel christelijk’ zijn, nee, Vattimo beweert dat we nu pas echt christelijk beginnen te worden. Juist in haar nihilistische, postmoderne, geseculariseerde gestalte (typeringen die voor Vattimo min of meer synoniem zijn) is de moderne West-Europese cultuur christelijk te noemen.

Zijn visie steunt op twee samenhangende inzichten: een bepaalde kijk op het christendom en de veronderstelde afrekening in onze tijd met de metafysica.

Wat het eerste betreft: naastenliefde is voor Vattimo het christelijke kernwoord. Zachtheid, broederschap, barmhartigheid, humaniteit, dat is de evangelische kracht die de West-Europese geschiedenis doordesemd heeft en zo tot een richtinggevend motief is geworden in de onderstroom van onze cultuur. Een van de gevolgen van dit christelijke motief is, wat Vattimo noemt, de verzwakking van het denken, een uitermate positief gebeuren. Dat raakt aan zijn tweede grondgedachte: de verzwakking van het denken, heeft de val van het metafysisch funderingsdenken bewerkstelligt. Langzaamaan zijn we gaan inzien dat kennis van de laatste grond van de werkelijkheid onbereikbaar is. In religieuze termen: onze tijd beleeft de door Nietzsche aangekondigde ‘dood van God’, dat wil zeggen de ontmaskering van de leugen dat iemand ooit zou kunnen beschikken over een waarheid buiten menselijke interpretaties om. Ieder ‘zeker weten’ dat zich spreekbuis maakt van een dergelijke waarheid is in wezen onderdrukkend, gewelddadig en totalitair. ‘Verzwakking’ van het denken, staat dan ook gelijk aan humanisering. Overigens: de uitspraak ‘God bestaat niet’ is even totalitair, want ook die uitspraak veronderstelt inzage in de grondstructuur van de werkelijkheid.

Het afscheid van het zekere weten schept ruimte voor nieuw geloven, voor een spirituele uitleg van de bijbel en voor een God die leeft in de zichzelf voortdurend relativerende duidingen van de geloofsgemeenschap.

Vattimo’s nadruk op interpretatie en bescheiden waarheidspretenties zijn belangrijk en sympathiek. Anderzijds ontkomt hij niet aan de moderne overdrijving van de rol van de subjectiviteit in het kenproces (alles is interpretatie, waarheid is een kwestie van consensus). Zo dreigt buiten beeld te raken dat al ons interpreteren in laatste instantie onder de norm staat van iets dat we niet geheel zelf zijn: de werkelijkheid.

Gianni Vattimo, Het woord is geest geworden, filosofie van de secularisatie, Agora, 2003, 144 blz., € 17,50.

Uit: Volzin, 27 februari 2004

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Verplichte velden zijn gemarkeerd met *

De volgende HTML-tags en -attributen zijn toegestaan: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <strike> <strong>